برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 165

دبه کردن-دبه در آوردن

پس پناه-جای خلوت در خانه یا کوچه-پستو

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

خیار شور-خیار سبز که مدتی در آب نمک بخوابانند

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

چرت کسی را پاره کردن-ناگهان کسی را از خواب بیدار کردن

چاخان پاخان-دروغ

بالای منبر رفتن پشت سر کسی-از کسی غیبت کردن-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن

رخصت خواستن-اجازه خواستن

دَم کردن-ریختن آب جوش روی چای و مانند آن و حرارت دادن آن ها-گذاشتن برنج جوشانده بر روی آتش تا آب آن بخار شود

حواله ی سر خرمن-وعده به آینده ی نامعلوم
خاله بی بی-نوعی آش

بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن

 

آمد نیامد(فرخنده بودن و نبودن)

دُنگ-سهم-حصه

بر و بساط-زندگی و لوازم آن-مقدمات کار

دست بده داشتن-بخشنده بودن

تنگ کسی گرفتن-احتیاج فوری به قضای حاجت داشتن

خپله-چاق و کوتاه قد

 
رگ و ریشه-خویشاوندان و بستگان
تمام و کمال-کامل-به تمامی

بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

چشم کسی چهارتا شدن-سخت تعجب کردن-انتظار شدید برد

دو بامبی-دو دستی-با دو دست

آهوی خاور-آفتاب

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

زهرمار سلطان-ترش رو-اخمو

آمد-فرخندگی-خوش‌قدمی
دو پا-انسان
بد قدم-نامبارک-بد شگون
آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

تپق زدن-بیرون شدن بی اراده ی کلمه از زبان-چیزی جز مقصود گفتن
آب بندی کردن-آرام آرام به کار انداختن دستگاه نو

دل دل زدن-نفس نفس زدن-تپیدن شدید قلب
چشم چشم را ندیدن-سخت تاریک بودن

تراشیده-نازک-قلمی-لاغر

خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن
رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

 
خط کشیدن دور چیزی-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

دل و جگر زلیخا-تکه تکه-پاره پاره

برادر زن-برادرِ زن هر مرد

بو بردن-حدس زدن-از روی شواهد فهمیدن
دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

 
بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند
دوختن چشم-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

روی سر گذاشتن و حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را در حق کسی نشان دادن

برادر خواندگی-ایجاد برادری با دیگری-دوستی بسیار نزدیک و صمیمی

خیس شدن-تر شدن

از خشت افتادن(بدنیا آمدن)

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

به پای کسی زحمت کشیدن-برای کسی زحمت کشیدن

دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

الف کوفی(چیز کج، آلت تناسلی)
خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن
تند نویس-کسی که سریع می نویسد
توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن

از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن
تُپ تُپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان
تو دل برو-با نمک و گیرا-کسی که مورد توجه قرار می گیرد

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن

 

دماغ تیز داشتن-شامه تیز داشتن

این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست-از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد

حیوون-نگا. حیوان

بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن

حاجیت-بنده

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

خم گرفتن-فنی از کشتی

جا نماز-سجاده-فرش کوچکی که بر آن نماز می خوانند

زیاده روی-افراط-اسراف

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

حیوون-نگا. حیوان

چوبک-خرده های چوب که برای شستن لباس به کار می رود
راه خود را کشیدن و رفتن-بی هیچ مقاومت و اعتراضی جایی را ترک کردن

خایه-بیضه-جرات

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

رفتن آن جا که عرب نی انداخت-به جای دور و بی بازگشت رفتن-به وضع ناجوری گرفتار شدن

پای خود را جای پای دیگری گذاشتن-از کسی تقلید کردن

 

پا-حریف

پشت خاک انداز-بسیار کم-به اندازه ی پشت خاک انداز
پس پسکی-حالت کسی که رو به عقب گام برمی دارد

رقصاندن بز-هر دم بهانه گرفتن

تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

چهار چوب-محدوده-قاب

دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی

پت پتی-موتور سیکلت

پیش گرفتن کاری-کاری را آغاز کردن

این سفر(این بار)

خط زدن-با خط کشیدن روی چیزی آن را باطل کردن

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

زیر مهمیز کشیدن-به کار سخت واداشتن و بهره برداری کردن
رگ خود را زدن-به حق خود قانع بودن-ادعای زیاد نداشتن

آن‌ها را خانم زاییده، ماها را کلفت؟-چرا آن‌ها را بر ما ترجیح می‌دهند؟ چرا به ما اجحاف می‌کنند؟

 

درد و بلا-نفرینی است چون زهر مار-کوفت-مرض و مانند این ها
بالا غیرتا-از راه جوانمردی و گذشت

اهل عمل-کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند

رودرواسی-رودربایستی

خون گرفته-آن که قتلی کرده و نگرانی آن او را از حال عادی خارج کرده است

خرخاری-همدیگر را خاراندن
جنس-کالا-کالای قاچاق-مواد مخدر مانند هرویین-تریاک و مانند آن ها

تو لاک خود رفتن-با کسی کاری نداشتن-توی عالم خود بودن

دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

 
بغل گرفتن-در آغوش گرفتن

به ته دیگ خوردن کفگیر-بی چیز شدن-تمام شدن سرمایه
آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)

آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت
آهوی شیرافکن(چشم محبوب)

در نتیجه-سرانجام-عاقبت

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

خاطره-یادگار

آب شدن-شرمنده شدن-رفتن آبرو-به فروش رفتن کالا

آقادایی را جنباندن-حرکتی به خود دادن

خر پول-دارای پول زیاد-تروتمند

تصدق کسی رفتن- تصدق شدن کسی را

از کف دست مو برآمدن-روی دادن پیشامدی غیرممکن

تارتنک-عنکبوت-کارتنک

پیش خور-از پیش گرفتن حقوق مقرری

خاک بر سر-توسری خورده-داغ دیده-بدبخت

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

زنده باد مرده باد-جار و جنجال سیاسی-تظاهرات سیاسی-شعارهای موافق و مخالف دادن

بار کسی کردن-دشنام دادن-بد و بیراه گفتن- کلفت بار کسی کردن
بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

آب-عزت و رونق-طراوت و تازگی-روح-شراب خالص

با ریسمان کسی به چاه رفتن-با اعتماد به کسی به کاری دست زدن

به حرف کشیدن- به حرف آوردن کسی

دندان گیر-قابل خوردن و جویدن-قابل توجه-پر سود

دست از پا خطا نکردن-هیچ کار اشتباهی نکردن-تکان نخوردن

اوف شدن((به زبان کودکان) زخم شدن، درد داشتن)

خواری و زاری-پریشان حالی

 

 

تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن

حمامی-گرمابه دار

خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن
چپ بودن خواب زن-خلاف شدن آن چه زن در خواب بیند
از جایی آب خوردن(ناشی از چیزی بودن)

خر دادن و خیار گرفتن-چیز گرانی را با چیز ارزان مبادله کردن-فریب خوردن در معامله

بچاپ بچاپ-اوج سوء استفاده و دزدی

حالی به حالی شدن-منقلب شدن حال-غلبه یافتن شهوت

بَزک-آرایش-چسان فسان

زانویی-زانو
دربند-کوچه ی بن بست-مانع در محل ورود

پر رودگی-پر گویی-پر حرفی

از خواب پریدن-بیدارشدن ناگهانی از خواب
باری از دوش کسی برداشتن-رنج و زحمت کسی را کم کردن
دود شدن و به هوا رفتن-گم و ناپدید شدن-آب شدن و به زمین فرو رفتن-محو و نابود شدن

 

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

برخورد کردن-تصادف کردن-دیدارکردن

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

چاییده-سرما خورده-زکام گرفته

 
بخت برگشته-تیره روز-سیاه بخت-بیچاره
 

آستین بالا زدن-آماده شدن-به کاری برخاستن-پا پیش گذاشتن

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

الم‌شنگه-هیاهو-آشوب-جنجال-داد و قال
تبدیل به احسن کردن-چیزی را با چیز بهتری عوض کردن

تلَکه-پول یا چیزی که با فریب و چاپلوسی از کسی بگیرند

دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

بند-ریسمان-طناب-رشته

چلوزیدن-خشک شدن-پلاسیدن
بازداشتی-زندانی موقت
رو کردن-روی آوردن-آشکار کردن-به رخ کشیدن

 

اُس و فُس-اصل-مایه-چهارستون بدن

رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل
اَکه ننه-آدم آب‌زیرکاه
دستِ دلبر-گران قدر-عزیز

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

 
 

برادر زاده-فرزند برادر

جُعلق-آدم بی سر و پا و بی ادب

 
از ریش کسی دست برداشتن-کسی را به حال خود گذاشتن

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

چه کشکی چه پشمی !-در هنگام انکار گفته می شود

تاج گل به سر کسی زدن-کار نیکی در حق کسی کردن

اجاق کسی کور بودن(نازا بودن، بی فرزند بودن)

بوق زدن-اعلام موافقت کردن

حاشیه بندی-گل کاری کردن در باغچه-مرز بندی

تسبیح انداختن-یک یک دانه های تسبیح را از زیر انگشتان گذرانیدن

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)

ترق و تروق-سر و صدای به هم خوردن دو یا چند چیز

جوجه فکلی-تازه کار و نا آزموده

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

زود رنج-نازک دل-حساس
تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

 

خاله ی خر عمه ی گاو-بسیار نفهم-از اصل و نسب نادان

دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی

رو کشیدن-به کسی برای نزدیکی کردن تکلیف کردن

 
خوش عیار-خوش ذات-خوش جنس

خرابی بالا آوردن-کثافت کاری کردن-آلودن بستر یا لباس

ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

خشکه-مزد نقدی بدون غذا و لباس-غذای بدون پخت-لباس بدون دوخت

اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن

پا زدن-حق را پایمال کردن-زیان رساندن

پادرازی-نوعی شیرینی به اندازه ی کف پا

 

چینی-در یک رده قرار دادن آجرهای دیوار

آواز دهل(چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است، نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد)

چاتمه زدن-چند تفنگ را به شکل چاتمه در جایی گذاشتن

جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن
خدا نگهدار-خدا حافظ
دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

حول و ولا-تقلا-دست و پا زنی

 

دو راهی-آن جا که راه دو شاخه می شود
آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

آینه‌ی زانو(برآمدگی زانو)

حساب پس دادن-جواب دادن به مسئول-دادن صورت ریز مخارج

آدم‌قحطی(کمیابی آدم های کارآمد)

حاتم بخشی-گشاده دستی-سخاوتمندی

آبی از کسی گرم نشدن(بهره‌ای از کسی نبردن)

خرج و برج-خرج و متعلقات آن
راه پیدا کردن-جستن راه حل برای مشکل-به نحوی در جایی وارد شدن

حشری-شهوت ران-پر شهوت

روی پای خود ایستادن-به خود متکی بودن-به دیگران نیاز نداشتن

 

ارواح شکمت-ارواح بابات

پشت و رو کردن-برگرداندن جامه به صورتی که رو پشت و پشت رو شود

زهرمار سلطان-ترش رو-اخمو
آینه‌ی زانو(برآمدگی زانو)
پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

پرت از مرحله-دور از اصل موضوع

زحمت کشیدن-کار کردن

 

چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

دارا-ثروتمند
اگر بمیری هم-به‌هیچوجه-هرگز
ارواح بابات-به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود

 

دهنی شدن-آب دهان خوردن به غذا یا چیزی

درد-نفرینی مانند کوفت-زهرمار-مرض

ترتیب اثر دادن-به حساب آوردن-اهمیت دادن

دَم کشیدن-رسیدن و پختن چای-برنج و مانند آن ها

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

از دست دادن-گم کردن

توگوشی حرف زدن-نجوا کردن-تنگ گوش کسی حرف زدن

آفتابِ پس دیوار-شامگاه

خانم باجی-همشیره-خواهر خوانده
دست داشتن در کاری-پنهانی شرکت داشتن در کاری
دهنه سرخود-بی بند و بار
فال بد زدن

زار-نا به سامان-خراب-بد

به گُه خوردن افتادن-با خفت از کرده ی خود پشیمان شدن

زیر و بالای کسی را جنباندن-زیر و بالا گفتن

پنجول-پنجه ی گربه و مانند آن

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن

چش شده ؟-او را چه شده است ؟

روی زمین سفت نشاشیدن-به مقاومتی بر نخوردن

بد زبان- بد دهن

دو زاری-سکه ی دو ریالی

 

به خنس و پنس افتادن-به وضع بد مالی دچار شدن

زُل زُل-نگاه کردن زل زدن

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

 
 

چین و چوروک-چین و شکن

آلا گارسون-اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران

حرام خور-کسی که پای بند به حلال و حرام شرعی نیست-کم فروش-ربا خوار

زیر جلکی-پنهانی

رضایت دادن-در گذشتن از شکایت و دنبال کردن قضیه-قبول کردن

تغ و لغ-چیزی که نظم خود را از دست داده است-سست

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

جوال پنبه آوردن-حرص و طمع زیاد داشتن-میل و علاقه ی فراوان داشتن

دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی

جزیی فروش-کسی که که کالا را در اندازه های کوچک می فروشد

توی روغن بودن نان کسی-رونق داشتن کار و بار کسی
دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم

از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن

آواز دادن(خواستن)

اشک کسی دم مشکش بودن-سخت زود رنج بودن-زود به گریه افتادن

 

تق چیزی در آمدن-گند کاری بالا آمدن-فاش شدن امری پنهان

افندی پیزی(به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو، پهلوان پنبه)

خاصه پز-نانوایی که نان خوب می پزد

خودم جا، خرم جا-تکیه کلام کسانی که همه چیز را از دریچه ی منافع شخصی می بینند. من که دارم گور پدر بقیه

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

پنجه ی ابوالفضل-ورقه ی برنجی یا نقره ای که به شکل کف دست و انگشتان بریده شده است

پیش پیشکی-از پیش

 

خوشی زیر دل کسی زدن-به بخت خود پشت کردن-موقعیت خوب را با ندانم کاری از دست دادن

چشم زهره گرفتن-ترسانیدن

خرخره ی کسی را جویدن-به شدت از دست کسی عصبانی شدن
بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل
 

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

خرجی-پول لازم برای گذران روز

دل قرصی دادن-اطمینان خاطر دادن
خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

خونسرد-آرام-بی خیال

رد پا-جای پا-اثر

افتادن بچه-سقط شدن جنین

انگشت بر چشم نهادن-پذیرفتن-مسلم دانستن

 

التفاتی(داده شده، مرحمتی، اعطا شده)

 

چُل کلید-جام درویشان

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی
بسیار دلواپس و نگران بودن

ایراد بنی‌اسرائیلی-بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت

تیغه-هر چیزی که مانند تیغ باشد-دیوار نازک
زهره ترک شدن-زهره آب شدن

جاری-زن برادر شوهر

چرخ زدن-گردش کردن-به عنوان تفریح یا تماشا حرکت کردن
 

پیراهن بیش تر پاره کردن-بیش تر تجربه داشتن

خوش وعده-آن که به وعده اش وفا می کند

 

 

چل مرد-مرد کوتاه قد

جبهه ی جنگ-میدان جنگ

آلنگ دولنگ(چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند)

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

پُرتابل-قابل حمل

زبان ریزی کردن-زبان ریختن

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

 

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

 

از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)

چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب

اوضاع احوال-وضع و حال
خرج دادن-مهمانی دادن در جشن های دینی یا ایام سوگواری
از هفت دولت آزاد بودن-شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن
آب پاکی روی دست کسی ریختن(کسی را کاملن ناامید کردن)

رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل

دک و دهن-دک و پوز

توی پیاز خوابانیدن-برای فرصت لازم نگاه داشتن

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

هرماری-ز خوردنی یا نوشیدنی تلخ-کار سخت و دشوار

پا به زا-حیوان یا انسانی که هنگام زایمانش نزدیک است

از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است

دانش جو-دانش پژوه-آن که در دانشگاه درس می خواند

چشم ِ غربال-سوراخ های غربال

 

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

داو-نوبت بازی

دارا-ثروتمند

زد و بندچی-توطئه گر-ساخت و پاخت کننده

پر و پا داشتن-پایه و اساس داشتن
ریش دادن و ریش گرفتن-ضمانت کردن-متعهد شدن

اَکه ننه(آدم آب‌زیرکاه)
جیک-صدا-آواز

آشغالی-سپور

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن
خنک کردن-سرد کردن

درینگ-صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز

زیر جامه-زیر شلواری
 

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

جفت و جلا-تکاپو و تلاش-دوز و کلک