برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 405

 

 
آمدن(آغاز به کاری کردن)

چپری آمدن-زود آمدن

افسار کسی را شل کردن-به کسی آزادی کمی دادن

پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن

افتادن تشت کسی از بام-رسوا شدن-باز شدن مشت کسی

پایین آمدن از خر شیطان- از خر شیطان پایین آمدن

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

امان دادن(کسی را پناه دادن، از گناه کسی گذشتن)
زیر ِ گوش-سخت نزدیک-دم دست
زر اومدی قرمه سبزی-سخنی توهین آمیز برای کسی که به قهر می رود یا تهدید به رفتن می کند
بچه انداختن-بچه ی نارس بدنیا آوردن

دریدگی-وقاحت-بی شرمی-پر رویی
چاقالو-چاق-فربه

پُرتابل-قابل حمل
دور از جناب ب-لانسبت

دو پشته سوار شدن-دو نفری بر ستور یا وسیله ی نقلیه سوار شدن

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن
جواب گو-مسئول-آن چه یا آن که با امری مقابله می کند

اُرد کسی را خواندن(به حرف کسی گوش کردن، اهمیت دادن)

تیر مالی-لاغر-باریک-ضعیف-دختر بلند بالا

جوشکاری-جوش دادن قطعات فلزی

چتر باز-مهمان ناخوانده به وقت غذا

پُخی بودن-کاره ای بودن-مهم بودن

به سر کشیدن-یکباره نوشیدن-بالا انداختن

دررفتگی-حالت در رفته-از بند بیرون آمدن استخوان

آبی از کسی گرم نشدن-بهره‌ای از کسی نبردن

آب‌کور-کسی که سودش به دیگران نمی رسد

حلال کردن-از تقصیر کسی گذشتن-طلبی را به کسی بخشیدن

 

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

افسار کسی را شل کردن(به کسی آزادی کمی دادن)

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)

چَک-سیلی-کشید

روغن حیوانی-روغنی که از جوشاندن و تصفیه ی کره به دست می آورند-روغن زرد

خون کسی کثیف شدن-به شدن خشمگین شدن

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

دو پوسته-دو چیز به هم پیوسته

بازداشت-توقیف موقت-موقتا زندانی کردن

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

 

بشکن بشکن-وقت شادی و شادمانی-جشن و سرور

چیز فهم-عاقل و فهمیده

 

پاخان-پشت هم اندازی-سفسطه کردن

زناشویی-ازدواج-همسر اختیار کردن

چار ستون بدن-استخوان بندی-اسکلت بدن
جسته گریخته-گاه گاه-اتفاقی

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

جارچی گری کردن-دهن لقی کردن-خبری را منتشر کردن

چلو خورش-غذایی مرکب از چلو و یک نوع خورش

 

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

آبستن فرزندکش(دنیا، روزگار)

از ته ریش گذشتن(فریب دادن)

جَخت آمدن-دومین عطسه که با آن به کار ادامه می دهند

چپ چپ به کسی نگاه کردن-با اوقات تلخی-بدبینی یا اعتراض به کسی نگاه کردن

از جنب و جوش افتادن-آرام گرفتن-شور و هیجان خود را از دست دادن
دست بر قضا-از قضا-به طور غیر منتظره-ناگهان

بوسیدن و به تاقچه گذاشتن-ترک گفتن-کنار گذاشتن

خوش وعده-آن که به وعده اش وفا می کند
انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)
با پنبه سر بریدن-با نرمی و تدبیر آزار و آسیب رساندن
خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن
خُل و چل-مثل دیوانه ها-ساده لوح

تیک تیک-صدای جنبش عقربه ی ساعت

بریز و بپاش-دم و دستگاه-خرج بسیار

رنگ-حیله-نقشه-تدبیر

به حساب-مثلا-یعنی

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

انگشت‌شمار-کم-معدود

زیر و زبر گذاشتن-حرکت گذاشتن برای حروف-اِعراب

دورخیز کردن-دویدن از دور برای پریدن از روی چیزی

خوش صحبت-شیرین زبان-خوش کلام

پی نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر خود باز کردن

دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی

این دست و آن دست کردن-وقت تلف کردن-وقت کشتن-به عقب انداختن

از مرحله پرت بودن-یکسره بی‌اطلاع بودن

ذلیل شده-خوار و زبون-دشنام و نفرینی که زنان به کودکان بسیار شیطان خود می دهند
دیمی-کشت که از آب باران آبیاری شود-بدون برنامه و حساب-بی هدف
با سگ به جوال رفتن-دست و پنجه نرم کردن با مردم ناباب

دارا-ثروتمند

ریز بار-باران ریز-ابری که باران ریز دارد

از دست کسی کشیدن-از کسی در زحمت و رنج بودن

دود چیزی تو چشم کسی رفتن-سودش به کسی و زیانش به دیگری زسیدن

خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است
حیوان-نوعی دشنام به کسی که کاری را از روی بی شعوری کند

پاسور زدن-پاسور بازی کردن

چیزی-فاصله ای-راهی-زمانی

تنگ کسی گرفتن-احتیاج فوری به قضای حاجت داشتن

تکه ی کسی بودن-مناسب کسی بودن
چپ رو-تند رو

پَس-ناجور-خراب
رسیدن به عرصه-بزرگ شدن-به سن پختگی رسیدن

بازار مکاره-بازار موقت

حنز پنزر-نگا. خرت و پرت

 

خدا نکرده-امیدوار این طور نباشد

جا-رختخواب-بستر

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

ریسمان را طناب کردن-یک کلاغ چهل کلاغ کردن-اغراق کردن

از زمین سبز شدن(ناگهان و بی‌خبر پدیدار شدن، به‌طور غیرمنتظره حاضر شدن)

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

چرند اندر چرند-پرت و پلا

رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن

خوش نشین-کسی که هر جا خواست اقامت می کند-ساکنان غیر زارع ده
آمد نیامد-فرخنده بودن و نبودن

اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن

جیز رفتن-کش رفتن-دزدیدن چیزهای کم ارزش

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

پیه سوز- پی سوز

بابت-مورد-زمینه-موضوع

آش آلو کردن(خجالت‌زده کردن، کنفت کردن، سکه‌ی یک پول کردن)

جاپیچ-جاکش-دلال محبت

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

بز بگیر-کسی که همیشه به دنبال جنس ارزان یا معاملات پر سود است

الانه-همین حالا-هم اکنون

چله داشتن-عزادار بودن در روز چهلم مرگ عزیزی

خدا به دور-پناه بر خدا

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

به کیشی آمدن و به خیشی رفتن-بی اعتبار و بی ثبات بودن

اخت شدن با کسی-مانوس شدن با کسی
زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

دور کسی یا چیزی را خیط کشیدن-با کسی قطع رابطه کردن-از خیر کسی یا چیزی گذشتن

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

گذری(دیدار کوتاه، سرپایی)

از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

خداپسندانه-مورد پسند خدا

به روز سگ افتادن-بدبخت و بیچاره شدن-به فلاکت افتادن
درخت اگر-امید پوچ و واهی
رفتن توی بحر چیزی یا کسی-در چیزی یا رفتار کسی دقیق شدن

 

به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن

 

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

جهود ی-هودی-مقتصد
اختر در پیراهن کردن(بی قرار کردن)

تصدق شدن کسی را-بلاگردان کسی شدن-قربان صدقه ی کسی رفتن
اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)

باک کسی نبودن-اهمیتی ندادن-اعتنایی نداشتن

پیه چیزی را به تن مالیدن-خود را برای چیزی آماده کردن

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

چله نشینی-خانه نشینی

پر زور بودن سمبه-زیاد بودن فشار

رنگ آمیزی-آمیختن رنگ های گوناگون به هم

پرت افتادن-دور و تنها افتادن

پفکی-سخت بی دوام و ضعیف

به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-خسته کردن

بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن

 

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

چشم روی هم گذاشتن-نادیده گرفتن-گذشت کردن
بش باد-حقش باشد-هنگامی که کسی به دشمنان دین لعنت بفرستد-شنوندگان این جمله را می گویند.

از سیر تا پیاز-همه چیز-با همه‌ی جزئیات

رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش

 

خاکه رو خاکه-پی در پی کاری را انجام دادن یا چیزی را خریدن

از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

دماغ چاقی-احوال پرسی

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا

حیاط خلوت-حیاط کوچکی در جلو یا پشت خانه

برچسب زدن-تهمت زدن

دست چپی-از جناح چپ-مخالف حکومت
از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

ریسمان را طناب کردن-یک کلاغ چهل کلاغ کردن-اغراق کردن

 

خرج و دخل کردن-برابر شدن هزینه و درآمد

 

حلال یابی-طلبیدن نزد دیگران تقاضای گذشتن از تقصیر خود را کردن

جلز و ولز-سوز و گداز

آفتاب از مغرب درآمدن(روز قیامت، رویدادی شگرف پیش آمدن)

دست به کار شدن-آغاز به کار کردن

چای نیک-قوری و کتری چای

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه

پر و بال-امکان-فرصت

تند نویس-کسی که سریع می نویسد

ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)
دور-بار-دفعه-نوبت

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن

پرت از مرحله-دور از اصل موضوع

بِدو-دوان دوان-کسی که بسیار می دود-سریع

حرفشان شدن-مشاجره ی لفظی پیدا کردن-اختلاف پیداکردن بر سر چیزی

رشته ها را پنبه کردن-کارهای انجام شده را به باد دادن

بخرج دادن-نشان دادن-مصرف کردن-جلوه دادن

دل خوشکنک-مایه دلخوشی اندک-آن چه بی پایه ولی مایه ی خرسندی است-گول زنک

ارزیاب(کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند)

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی

آسمان با زمین دوختن(داشتن کمال مهارت در تیراندازی)

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

 

دمر خوابیدن-روی سینه و شکم خوابیدن

تَک تَک-یکی یکی-جدا جدا

دست به گریبان شدن-با هم به جدال پرداختن-گلاویز شدن

بد ادا-بد اطوار-بد گوشت-کسی که در بهانه جویی افراط می کند و به انجام تشریفات علاقه دارد

توالت-مستراح-دستشویی-آرایش-بزک
زیر لبی-زیر زبانی

بغل پر کن-دختر یا زن چاق

پشت بند-به دنبال-در ادامه-چیزی که پس از چیز دیگری بنوشند یا بخورند

زرت و زورت-زرت و پرت
زیر لب خندیدن-تبسم کردن

تعریف کردن-به نیکی یاد کردن-ذکر خیر کردن

تراشیده شدن-لاغر شدن
در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

 

ته گیلاس-نوشیدنی کمی که ته گیلاس مانده است

پیش پا افتاده-کم ارزش-حقیر-معلوم-آشکار

خش و خش-نگا. خش خش
از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

خون کسی از خون دیگری رنگین تر بودن-همسان و هم ارز نبودن-کسی بر کسی ترجیح داشتن
پیت پیت کردن-پچ پچ کردن-نجوا کردن

چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی

 

تیکه-چیز جالب-نصیب و قسمت-زن زیبا و خوشگل

 

راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی
پهلو فنگ-نگاه داشتن تفنگ به موازات و عمود بر زمین
از اوناش نبودن ( فقط به‌صورت منفی)(از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است)

تیشه به ریشه ی کسی یا چیزی زدن-قصد نابودی کسی را داشتن

انداختنی-جنس نامرغوب
خانه یکی-صمیمی و یکدل

چوب به سوراخ زنبور کردن-شوراندن و تحریک کردن عده ای

دست یکی داشتن-همدست شدن-متحد شدن

دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن

خایه قوچی-نوعی شیشه ی کوچک بیضی شکل

خریت-نادانی-حماقت

دمدمی-دو دل-مردد-کسی که هر ساعت خوی و حالت دیگری دارد

 

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

 

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن
بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

بلایی به روز کسی آوردن-به کسی آزار سخت رساندن
خدا را بنده نبودن-بی نهایت عصبانی بودن-کفران کردن
چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

چله اش افتادن-آبستن نشدن زن

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

بار خود را بستن-از منبعی استفاده کردن و توانگر شدن

رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

دسته بازی-حزب و گروه راه انداختن

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

تیر در کردن-تیراندازی کردن

 
خیال کسی تخت بودن-آسوده خیال بودن-کاملن مطمئن بودن

دماغ-حال و حوصله-رغبت-علاقه-کبر و خودپسندی-مُف-خلط بینی

بز رقصاندن-هر دم بهانه ی تازه ای آوردن

از جلوی کسی در آمدن-در برابر کسی مقاومت کردن

تُف کار-بچه باز

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

خیک محمد-آدم چاق و فربه

چوب شدن-ساکت و بی حرکت شدن-از ترس یا تعجب بر جای ماندن
زدن به صحرای کربلا-مطلبی را به صورت اشاره و کنایه گفتن-روال سخن را به موضوع خاصی برگرداندن

دل خالی کردن-کین خود را گرفتن-از رنج دشمن شاد شدن

چوب در چیزی کردن-تحریک کردن

خشتک-وسط درز دو پا در شلوار

خوار و خفیف-ذلیل-بدبخت

دار کشیدن-دار زدن

 
دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی

آش هفت جوش(قضیه‌ی پیچیده)

درگاهی-آستانه
تلَکه-پول یا چیزی که با فریب و چاپلوسی از کسی بگیرند

 

تته پته-لکنت زبان

جان کسی را به لب آوردن-سخت آزار دادن-به کسی انتظار دراز دادن

اِحلیل خوردن(فریب خوردن)

خشکبار-میوه های خشک مانند پسته-بادام-گردو و فندق

پاپوش دوختن-سخت حیله گر بودن

الم‌شنگه-هیاهو-آشوب-جنجال-داد و قال

پُرتابل-قابل حمل
گذری(دیدار کوتاه، سرپایی)

آب حیات-عشق و محبت-دهان معشوق

رفتگار-رفتنی-مردنی

حنای کسی رنگ نداشتن-اعتبار نداشتن-دارای نفوذ نبودن

پریدن خواب از سر کسی-خواب نیامدن-هرچند وقت خواب باشد

حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن

آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)

خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن

خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن

از راه به‌در بردن(فریب دادن، اغوا کردن)

تلمبار- تل انبار

خوش نشین-کسی که هر جا خواست اقامت می کند-ساکنان غیر زارع ده

روان کردن-از بر کردن

 

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

 

با کسی بحث و مجادله کردن

بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره

پوست از سر کسی کندن-کسی را سخت آزار و گوشمالی دادن-کشتن

ادب شدن-فهمیدن-با تنبیه عاقل شدن-تجربه آموختن-آدم شدن

رفیق باز-دوست باز-کسی که به دوستان محبت بسیار می کند
زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

چوب پنبه-چوبی سبک برای بستن سر بطری
 

ازدست‌رفته(عاشق)

الحق(به‌راستی، حقیقتن)

از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن-ظاهرن به حرفی گوش دادن ولی به آن عمل نکردن

افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن

تاپ و توپ-سر و صدای ضربه-داد و فریاد

الف به خاک کشیدن(خجالت کشیدن)

تند تیز-شتابان-خشمناک-ستیزه جو

خشک زدن-مات و مبهوت ماندن

ترقه فرنگی-بچه ی شرور

چاشت بندی-صبحانه-غذای اندک

رنگ آمیزی-آمیختن رنگ های گوناگون به هم

خاله جان آقا-یکی از چهار زن کلثوم ننه

به حساب-مثلا-یعنی

از دست دادن(گم کردن)

به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن

پس بودن هوا-خراب بودن اوضاع-نامناسب بودن وضعیت

چانه کردن-تقسیم کردن خمیر نان به گلوله های مساوی

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن

زبیل-آشغال-زباله

بارانی-اصطلاح دختران دانش آموز : دوست صمیمی و محبوب

بلا نسبت-دور از جانب شما
چاخان بازی-حقه بازی-چرب زبانی-دروغ بافی

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

حِجله-گنبد مانندی که همراه با آیینه های ریز و گوی های صیقلی بر گور افراد جوانمرگ شده می گذارند

تپق-گرفتگی زبان

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

ته ریش گذاشتن-کمی ریش بر صورت نگهداشتن

بچه انداختن-بچه ی نارس بدنیا آوردن

در آسمان جستن و در زمین یافتن-چیزی یا کسی مورد علاقه را غیر منتظره یافتن و دیدن

بد و بیراه-ناسزا-حرف زشت-گفته ی رکیک-متلک

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند

تب خال زدن-در آمدن تب خال دور دهان

پا منبری کردن-دنبال حرف کسی را گرفتن-درباره ی سخن کسی توضیح دادن

چارده معصوم-پیامبر اسلام و دخترش فاطمه و امام علی و یازده امام دیگر شیعیان

از دندۀ چپ پا شدن-سخت عبوس و کم‌حوصله بودن

 

 
ذُق ذُق کردن-تیر کشیدن زخم-سوزش داشتن اندام دارای درد

بار انداختن-توقف و اقامت کردن

چراغ الله-نگا. چراغ

پشت چشم نازک کردن-پشت چشم آمدن

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

آب رفتن(بی‌اعتبار شدن، کوچک شدن)

دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن

خوش آب و هوا-معتدل-کنایه از جایی که در آن وسایل خوشی فراهم باشد
چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

افسارگسیخته(سرکش)

خش-صدای گرفته-خراش

جز و ولز-نگا. جز و وز
به یک چوب راندن-همه را به یک چشم نگاه کردن

دلخور شدن-گله مند شدن-ناراضی شدن
پر و بال-امکان-فرصت

پدر در آوردن-سخت انتقام گرفتن-گوشمالی دادن

چراغ دستی-چراغ قابل حمل با دست

خُل و چل-مثل دیوانه ها-ساده لوح

احتیاطی(نجس، ناپاک)

 
برق از چشم کسی پراندن-سخت ترسانیدن
پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

خیر باشد-پس از شنیدن خواب کسی به فال نیک به او می گویند

 

رو دست خوردن-فریب خوردن-خام شدن

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

پته بستن-سد بستن در جوی های شیب دار

اُتُل-شکم-اتوموبیل

 

 

ریپال کسی را در آوردن-پدر کسی را در آوردن

پات-بی آبرو-بی تربیت

آشنا روشنا-دوست آشنا

دنگ و فنگ-طول و تفصیل-مقدمه چینی فراوان-تشریفات زیاد

خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

 

پسله-جای پنهان-در نهان

آهوی مانده گرفتن-بی‌انصافی کردن-عاجزکشی کردن

تیر رس-میدان دید-منطقه ی نزدیک
برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک